ఆధునిక నాగరికతలో మూఢవిశ్వాసాలు

డా. కొడవటిగంటి రోహిణీప్రసాద్‌

ఆధునిక సమాజంలోని కొన్ని వైరుధ్యాలు అప్పుడప్పుడూ దిగ్భ్రమ కలిగిస్తాయ. సైంటిస్టును రా్రషపతిగా ఎన్నుకున్న మనదేశంలో మూఢాచారాలింకా ౖస్వెరవిహారం చేస్తున్నాయేమిటని ఆశ్చర్యపడవచ్చు. మరి అత్యాధునిక విజ్ఞానశాస్త్రాలకు పుట్టిల్లు అయన అమెరికా మాట•మిటి? నూట యాభై ఏళ్ళ తరవాత డార్విన్‌ సిద్ధాంతాలను నమ్మాలా వద్దా అని పెద్ద ఎత్తున అక్కడ చర్చలు జరుగుతున్నాయ. అమెరికాలో ఈ నాటికీ డార్విన్‌ పరిణామ సిద్ధాంతాన్ని 28 శాతం జనాభా మాత్రమే నమ్ముతోందనీ, 72 శాతం దేవుడే సృష్టికర్త అని విశ్వసిస్తున్నారనీ ఒక సర్వేలో తేలింది. మొదట్లో అమెరికాలో చాలామందికి మనిషి కోతినుంచి పుట్టాడంట• నమ్మడం కష్టమనే ధోరణి ఉండేది. 1925లో టెనెసీ రా్రషంలో పరిణామ సిద్ధాంతం నేర్పినందుకు ఒక స్కూలు టీచర్ను దోషిగా నిర్ణయంచారు. ఎనభై ఏళ్ళ తరవాత ఇప్పుడది ఒక ఉద్యమంగా తయారౌతోంది. పరిణామ సిద్ధాంతాన్ని సవాలు చెయ్యమని విద్యార్థులను ప్రోత్సహిస్తూ ఆ సిద్ధాంత సూత్రాలకు విరుద్ధంగా కొన్ని ప్రశ్నలను వారికి సరఫరా చేస్తున్నారు. చిన్నప్పటినుంచే పిల్లల మనసుల్లో ఈ అనుమాన బీజాలు నాటాలనే గట్టి ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నాయ. ఈ కారణంగా అనవసర ప్రశ్నలతో క్లాసుల్లో కాలయాపన జరుగుతోందని బయాలజీ టీచర్లకు అనిపిస్తోంది. పిల్లలనుంచీ, వారి తల్లిదండ్రులనుంచీ ఎదురౌతున్న ఈ రకమైన ఒత్తిడి కొందరు టీచర్లను నిరుత్సాహపరుస్తోంది. కాన్సస్‌ రా్రషంలో ఎడ్యుకేషన్‌ బోర్డ్‌ మెంబర్లలో అధిక సంఖ్యాకుల ధోరణిని బట్టి డార్విన్‌ సిద్ధాంతాన్ని సిలబస్‌లో చేర్చాలా వద్దా అని కీచులాటలు జరుగుతున్నాయ. మనదేశపు హిస్టరీ కాంగ్రెస్‌ మొదలైన సంస్థలలో కేంద్ర ప్రభుత్వం మారినప్పుడల్లా ఇలాంటివి జరగడం చూస్తూ ఉంటాం. దీన్నిబట్టి పరిణామవాదం నిజం కాకపోవచ్చుననే అనుమానాలు అమెరికాలో ఇంకా చాలామందికి ఉన్నాయని తేటతెల్లం అవుతోంది.

ఈ ఇరవయ్యొకటో శతాబ్దంలో సైన్సూ, టెక్నాలజీ విపరీతంగా అభివృద్ధి అయన దేశంలో పరిణామవాదాన్ని నమ్మేవాళ్ళూ (ఇవల్యూషనిస్ట్‌ వర్గం), నమ్మనివాళ్ళూ (దైవసృష్టిని నమ్మే క్రియేషనిస్ట్‌ వర్గం) అని రెండు గ్రూప్‌లు తయారవుతున్నాయ. ఎప్పుడో మధ్యయుగాల్లో మూఢనమ్మకాలుండేవనీ, పెట్టుబడిదారీ విధానంతో బాట• భౌతికవాద దృక్పథం మొదలైందనీ అంటారు. అమెరికాలో ఆధునిక పరిశోధనలకు తోడ్పడే డబ్బుసంచులకు తక్కువేమీ లేదు. వాటిని తట్టుకోగల శక్తి చర్చిలకూ, మతప్రచారకులకూ ఉండే అవకాశం కనబడదు. అయనా సైన్స్‌ను గురించి అనుమానాలూ, భయాలూ కలుగుతున్నాయంట• అందుకు సామాజిక కారణాలు ఏవో ఉండి ఉంటాయ. ముఖ్యంగా జెనెటిక్స్‌లో పరిశోధనలు మామూలు ప్రజల్లో భయం కలిగించేవిగా ఉంటున్నాయ. అమెరికాలో పత్రికలూ, పుస్తకాలూ చదివే అలవాటు బాగా తగ్గిపోవడంతో స్కూలు చదువు తరవాత ఎవరికైనా సమాచారాన్ని అందించేది టీవీ ఒక్కట•. సెన్సేషనల్‌ న్యూస్‌, సినిమాలూ, సీరియల్స్‌ వగైరాలు చూసేవాళ•్ళ ఎక్కువ. హిస్టరీ, డిస్కవరీ వగైరా చానల్స్‌లో అప్పుడప్పుడూ ఆసక్తికరమైన సైన్స్‌ కార్యక్రమాలు ప్రసారం అవుతాయ కాని వాటిని ఎంతమంది చూసి అర్థం చేసుకుంటారో తెలియదు.

పాశ్చాత్య నాగరికతలో భౌతికవాదానికి ప్రతీకలైనవి కేపిటలిజం, కన్‌స్యూమరిజం వంటి బలమైన శక్తులు. ఇవి సాంప్రదాయక కుటుంబ, సామాజిక సంబంధాల మీద తీవ్రమైన ఒత్తిడిని తెస్తున్నాయ. వీటిని ఎదిరించగల హేతువాద, మార్క్సిస్ట్‌ ధోరణులు బలంగా లేనప్పుడు మతపరమైన శక్తులే అడ్డుకుంటాయ. సోవియెట్‌ ప్రభుత్వంవంటి శక్తుల స్థానంలో ఇస్లాం మతపిచ్చిని రేకెత్తించే శక్తులు తలెత్తుతున్నాయ. (ఒకవేళ అది నిజం కాకపోయనా సద్దాం హుసేన్‌వంటి సెక్యులర్‌ నియంతను ఇస్లామ్‌ తీవ్రవాదానికి ప్రతీకగా అభివర్ణించడం కూడా జరుగుతుంది). ప్రజల్లో కొందరు మధ్యయుగాల ధోరణికి మళ్ళడానికి ఇటువంటి కారణాలు కూడా ఉంటాయ. ఈ వైరుధ్యాలను మార్క్సిస్ట్‌ మేధావులు విశ్లేషించగలరు.

మామూలు ప్రజల్లో విజ్ఞ్ఞానాన్ని ప్రచారం చెయ్యడానికి పాప్యులర్‌సైన్స్‌ రచయతలు ఒకవంక ప్రయత్నాలు చేస్తూనే ఉన్నారు. మరొకవంక చర్చిలకూ, దేవాలయాలకూ, మసీదులకూ వెళ•్ళవారి సంఖ్య పెరుగుతోంది. ఎక్కువమంది తమ సాంస్కృతికపరమైన గుర్తింపు కోసమని పూజలూ, పునస్కారాల్లో పాల్గొంటూ ఉంటారు. దేవుడున్నాడనే నమ్మకం ఎలా ఉన్నా "తంతు"లో పాలు పంచుకోవడం ముఖ్యం. ఇది ఆదిమానవ సమాజాలనాటినుంచీ వస్తూ ఉన్నదే. జీవితం కలిగించే అభద్రతాభావం, మనని "కాపాడేవాడు" ఒకడున్నాడనే నమ్మకం ద్వారా కలిగే ఆత్మవిశ్వాసం, "తమ" భారాన్ని తమకన్నా బలమైన శక్తిమీద వేసెయ్యడం మొదలైనవన్నీ సైకలాజికల్‌గా మనుషులకు ధైర్యాన్నిస్తాయనడంలో సందేహం లేదు. ఈ ప్రక్రియలో అసలు విశ్వం అంట• ఏమిటి, దాన్ని ఎవరైనా ఎలా సృష్టించి నడిపించగలరు మొదలైన ప్రశ్నలు తలెత్తవు. అందరూ చేసే పనే కనక ఇందులో సిగ్గుపడవలసినది కూడా ఏదీ ఉండదు. ఇదంతా అనాలోచితంగా సాంప్రదాయలని అనుసరించడమే.

మతం, మూఢనమ్మకాలూ తెలివితేటలని కమ్మేస్తాయ. ఉదాహరణకు చరిత్ర చదువుకున్నవారు జూలియస్‌ సీజర్‌ రోమ్‌ నగరాన్ని ఎలా పరిపాలించాడో, ఎలాంటి రాజకీయపు ఎత్తులు వేశాడో, చివరకు ఎలా హత్యకు గురి అయాడో ఎటువంటి భావోద్రేకాలకూ లోనవకుండా తెలుసుకుంటారు. అతను చనిపోయన నలభై ఏళ్ళ తరవాత పుట్టిన ఏసుక్రీస్తును గురించి మాత్రం ఎన్నో మహిమలు కలవాడుగానూ, అదేదో సత్యకాలం అయనట్టుగానూ ఊహించుకుంటారు. ఆ సమయంలో వారు చరిత్ర అంట• ఏమిటో తాత్కాలికంగా మరిచిపోతారు. క్రీస్తు ఎటువంటి సామాజిక శక్తులను ఎదిరించాడో, ఎందుకు బలి అయాడో ఆలోచించరు.

అంతదాకా ఎందుకు,శాస్త్రీయ సంగీతంపట్ల ఆసక్తి ఉన్న ఒక తమిళ మిత్రుడితో త్యాగరాజు వాగ్గేయకారుడిగా కాలంతోబాటు ఎలా ఎదిగాడో, చిన్నతనంలో చేసిన రచనలకూ తరవాతి రచనలకూ తేడాలు ఎలా ఉండేవో చర్చించబోతే అతనికి కోపం వచ్చింది. త్యాగరాజు సరస్వతీ దేవి అవతారం. అలాంటివాళ్ళని గురించి విశ్లేషణ చెయ్యరాదట. చారిత్రాత్మక దృక్పథం వగైరాలన్నీ "పాశ్చాత్య" భావనలట. నవ్వాలో, ఏడవాలో తెలియని పరిస్థితి.

తర్కానికి విరుద్ధంగా అనిపించే మూఢనమ్మకాలకు మన మెదడు నిర్మాణమే కారణమని కొందరు శాస్త్రవేత్తల అభిప్రాయం. ప్రతిదానిలోనూ ఒక పేటర్న్‌, ఆకారం లేదా వ్యూహాన్ని ఊహించుకోవటం మనుషులకు మొదటినుంచీ అలవాటు. తక్కిన జంతువులకు లేని అవగాహనా పటిమకు అదే ఆధారం. తొలిమానవులు ప్రకృతిని గమనించి దాని వైఖరిని అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించారంట• అందుకు ఇటువంటివాటిని గుర్తించగలగడమే సాధనమైంది. కాలాన్నిబట్టి రుతువులు మారతాయ. వేటకు పనికొచ్చే జంతువుల కదలికలూ, చెట్లకు కాసే ఫలాల రంగులూ మారుతూ ఉంటాయ. ఈనాడు ఇవన్నీ మనకి తెలిసిన విషయాలే అయనా మన మెదడు మారలేదు. జీవితంలో ఎదురయే కష్టాలూ, నష్టాలూ, సుఖాల వెనక (దివ్యదృష్టిగల కొంతమందికి ప్రత్యక్షంగానే) భగవంతుడి అదృశ్యహస్తం కనబడుతూనే ఉంటుంది.

అంతేకాక మనిషికి కార్యకారణ సంబంధం గురించి నమ్మకంగా తెలుసు. దానంతట అదే ఏదీ జరగదు. ప్రకృతి ధర్మాలన్నీ కొన్ని సూత్రాలకు కట్టుబడి ఉంటాయనేది తెలుసుకోగానే మన మెదడు వాటిని "ఆడించే" శక్తిని గురించి ఊహించనారంభిస్తుంది. చిన్న చిన్న అర్థంలేని విషయాల్లో కూడా దాని తీరు అలాగే ఉంటుంది. నిరపాయకరమైనవిగా అనిపించే మూఢనమ్మకాలు మనలో ప్రతివారికీ ఉంటాయ. లక్కీ పెన్‌, లక్కీ షర్ట్‌, అన్‌లక్కీ నంబర్‌, లక్కీ సీట్‌, అచ్చిరాని ఇల్లు ఇలా ప్రతీ విషయంలోనూ మెదడు మనకు అనుకూలంగానూ, ప్రతికూలంగానూ అనిపించేవాటిని "గుర్తిస్తూ" ఉంటుంది. మన మెదళ్ళ "వైరింగ్‌" అలాంటిది.

ప్రపంచనాగరికత లన్నిటిలోనూ దాదాపు ఒకే విధంగా మతాలూ, దేవుళ్ళూ వగైరాల గురించిన నమ్మకా లుండడం చూస్తాం. ప్రాచీనకాలంలో కూడా ఎంతో దూరప్రాంతాల్లో ఒకరి కొకరు తారసపడకుండా నివసించిన ప్రజల మధ్యన మనం అనుకున్నదానికన్నా ఎక్కువ సంబంధ బాంధావ్యా లుండేవని కార్ల్‌ సేగన్‌ అభిప్రాయం. పడవల మీదా, బిడారుల ద్వారానూ నెమ్మదిగా కొనసాగిన ప్రయాణాలూ, వర్తక వాణిజ్యాలూ, ఇచ్చిపుచ్చుకోవడాలతో బాటుగా సంస్కృతీ, సంప్రదాయాల సమాచారం కూడా వచ్చి చేరుతూ ఉండేది. కథలూ, గాథలూ, అద్భుతాలూ స్థానికమైన మార్పులతో, చిలవలు పలవలుగా పెరిగి అన్ని చోట్లా దాదాపు ఒకేలాంటి భావాలు ప్రచారంలోకి వచ్చాయని సేగన్‌ అంటాడు. పరిణామక్రమాన్ని బట్టి చూస్తే అభూతకల్పనలు (మిత్‌) చెయ్యడం అనేది తొలి మానవసమాజాలకు అవసరమైనదిగా అనిపిస్తుంది. విపరీతమైన కష్టాలూ, ఉపద్రవాలూ, ప్రమాదాలూ ఎదురైనప్పుడల్లా తెగలోని వారందరినీ అతీంద్రియశక్తుల గురించిన ఊహాజనిత భావనలే కలిసికట్టుగా నిలబడి, ధైర్యం కోల్పోకుండా ఉండేందుకు తోడ్పడి ఉంటాయ. ఇటువంటి మానసిక ౖసెర్యం ఆనాటి మనుషుల సాహసయాత్రలకు ప్రేరణగా నిలిచి, సామాజిక వికాసానికి దోహదం చేసి ఉంటుంది.

పంతొమ్మిదో శతాబ్దపు మేధావులంతా మతం అనేది మూఢనమ్మకాల మయమనీ, ఆధునిక దృక్పథం పెరగడంతో మతవిశ్వాసాలన్నీ రూపుమాసిపోతాయనీ అనుకున్నారు. అటువంటిదేమీ జరగలేదు సరికదా అమెరికావంటి దేశాల్లో ఈ ధోరణి పెరుగుతోంది. (ఆసక్తికరమైన విషయమేమిటంట• దేవుడి గురించి పట్టించుకునేవారు అమెరికాలో దాదాపు 70 శాతం ఉండగా, ఇంగ్లండ్‌వంటి యూరపియన్‌ దేశాల్లో మాత్రం 20 శాతం లోపునే ఉన్నట్టు ఇటీవలి ఒక సర్వేలో తెలిసింది). దీన్నే మనవాళ్ళు మనశ్శాంతి అంటారేమో. ఉన్నదున్నట్టుగా అనుకోకుండా "దేవుడి మీద భారం వేసెయ్యడం" సులువైన పనిగా అనిపించడంలో ఆశ్చర్యం లేదు. వ్యక్తిగతంగానూ, సామూహికంగానూ మనుషుల బలహీనతలకు మతం చేతికర్రలాగా సహాయపడుతోంది. గత పది, పన్నెండేళ్ళుగా ఆధ్యాత్మిక భావాల శారీరిక లక్షణాలను గురించిన పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయ. అంతకు ముందు బుద్ధిని గురించీ, ఆలోచనల గురించీ, అతీంద్రియ శక్తుల గురించీ జరిగిన వాదోపవాదాలకు సరైన ఆధారాలు లేనట్టుగా వీటివల్ల తెలుస్తోంది.

యదార్థత అంట• ఏమిటి? మన బుద్ధి దాన్ని ఎలా గుర్తిస్తుంది? కళ్ళు మూసుకుని ఊహాలోకంలోకి వెళ్ళినప్పుడు మెదడులో ఎలాంటి ప్రక్రియలు మొదలవుతాయ? ధ్యానం చేస్తున్న బౌద్ధ సాధకుల మనస్థితి ఎందుకు మెరుగవుతోంది? ఇటువంటి ప్రశ్నలకు ఇప్పుడిప్పుడే సమాధానాలు లభిస్తున్నాయ. ఇందుకు ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఉపయోగపడుతోంది. ధ్యానం చేస్తున్నవారి మెదడులోని ప్రక్రియలను ఇమేజ్‌ చెయ్యగా "ఆధ్యాత్మిక" భావనలు మనిషికి సుఖాన్నిస్తాయని తెలిసింది. మెదడులో కలిగే మార్పులనుబట్టి చూస్తే దీనికీ, కామపరమైన భావప్రాప్తికీ పెద్ద తేడా ఉన్నట్టుగా కనబడలేదు.

మనిషి మెదడులో అమిగ్డలా, హిపోకేంపస్‌, హైపోథాలమస్‌ అనే మూడు ముఖ్యమైన భాగాలుంటాయ. మెదడు పరిణామదశలలో మొదటగా రూపుదిద్దుకున్న ఈ భాగాలవల్లనే మనకు మరచిపోలేని జ్ఞాపకాలూ, భావోద్వేగమూ, కామసంతృప్తీ మొదలైన "ప్రాథమిక" భావనలన్నీ కలుగుతాయ. నిద్రలో కలలు కంటున్నప్పుడూ, మతపరమైన ధ్యానం చేస్తున్నప్పుడూ, ఎల్‌ఎస్‌డివంటి మాదక ద్రవ్యాలు సేవించినప్పుడూ ఈ కేంద్రాలలోని ప్రక్రియలు తీవ్రతరం అవుతాయ. మెదడుకు సంబంధించి నంతవరకూ చైతన్యస్థితిలో లేనప్పుడు యదార్థ పరిసరాల గురించిన మన అవగాహన వీటన్నిటివల్లా దాదాపు ఒకలాగే పరివర్తన చెందుతుంది. అమిగ్డలావంటి గ్రంధుల నుంచి శరీరంలోకి స్రవించే సహజమైన మాదకపదార్థాలు ప్రత్యేకమైన ఉపశమనం కలిగిస్తాయ. మనం శారీరిక బాధలకూ, విపరీతమైన భయానికీ, సమాజంనుంచి వెలికీ, ఇంద్రియ సంకేతాలు కోల్పోయనప్పుడూ ఇవే మనను కాపాడుతూ ఉంటాయ. ఇది అచ్చగా మన మానసిక రక్షణకై ప్రకృతిలో జరిగిన జీవరసాయనిక ప్రక్రియల ఏర్పాటు. ఈ పదార్థాలు శరీరంలో విడుదల అయనప్పుడు మనకు అనిర్వచనీయమైన ఆనందమూ, స్వేచ్ఛగా ఎగురుతున్న భావనా, కొన్ని జ్ఞాపకాలూ, భ్రాంతులూ, మిరుమిట్లు గొలిపే కాంతులూ, శాంతి భావనలూ కలుగుతాయ. నిజాయతీగా మతవిశ్వాసాలను పాటిస్తూ, ఆధ్యాత్మిక అనుభవాలు పొందేవారందరికీ ఇలాంటి భావాలే కలుగుతాయని మనకు తెలుసు.

దీన్ని బట్టి దేవుడూ, మతం, మరణాంతర జీవితం గురించిన భావాలన్నీ ఈ స్థితిలో మెదడులో ఏర్పడే భ్రాంతి వల్లనే కలుగుతాయని తెలుస్తోంది. ఉదాహరణకు మూర్ఛరోగులకూ, పూనకం వచ్చినవారికీ మెదడులో కలిగేది ఒకలాంటి రుగ్మతే. మామూలు స్థితిలోనూ, అపస్మారక స్థితిలోనూ కూడా మన అవగాహనకు పనికొచ్చేది ఒక మెదడే కనక ఇహలోకానికి అతీతమైన యదార్థతను గురించి మనకు నిజంగానే అపోహలు కలుగుతాయ. ఇది ప్రయోగాత్మకంగా ఋజువౌతున్న విషయం. దీన్ని గురించి "రాజకీయ" పక్షపాత వైఖరి అనవసరం. ఎందుకంట• పైన చెప్పినవన్నీ కమ్యూనిజానికి వ్యతిరేకమైన పాశ్చాత్య దేశాల్లో జరిపిన పరిశోధనలే. ఎటొచ్చీ నార్లవారు ఒక సందర్భంలో అన్నట్టుగా హేతువాదాన్ని బుద్ధిపూర్వకంగా విడనాడి, "రామ నామమను తీపి మిఠాయని" చప్పరించేవారిని మనం అంతగా పట్టించుకోనవసరం లేదేమో.